Woonvormen voor senioren, omzien naar elkaar

Dat er meer seniorenwoningen bijgebouwd moeten worden staat vast. Wat moet je dan bouwen om mensen te verleiden door te stromen naar een aantrekkelijke leeftijdsbestendige woning? Woonvormen voor senioren stonden centraal tijdens de stadslezing op 4 november 2020.

Peter Boelhouwer, hoogleraar volkshuisvesting TU Delft, gelooft in heel veel bouwen en doen. Er zijn echter nog veel obstakels. Breng op gang die doorstroming en het zal het wondermiddel, panacee, zijn voor de huidige woningmarktproblematiek.

Yvonne Witter van ZorgSaam Wonen, heeft een enorme expertise op het gebied van ouderenwoningen en laat de laatste trends zien. Ze geeft ook voorbeelden van goed werkende heel eenvoudige oplossingen, waarvoor de oudere niet hoeft te verhuizen!

Lees hieronder het verslag of kijk de lezing hier terug >

Ouderenhuisvesting als panacee voor de woningmarktproblematiek: een drieslag

Peter Boelhouwer

1. Demografische ontwikkelingen: ouderen bepalend voor oplossen woonproblematiek

Demografische ontwikkelingen laten zien dat er relatief erg veel ouderen zijn in de Nederlandse samenleving en ook in Zoetermeer. De prognose voor 2050 is dat dan zeker 19,3 miljoen mensen in Nederland wonen. Door migratie en het huisvesten van expats zouden dit er zelfs 22 miljoen kunnen zijn. Dit zou betekenen dat er nog extra zo’n 2-3 miljoen huizen gerealiseerd moeten worden in Nederland in de komende 30 jaar. Het aantal 80-plussers gaat ver 3-dubbelen! Zoetermeer is qua bevolkingsopbouw goed te vergelijken met Nederland als geheel. Maar heeft wel een grotere groep 60 tot 70 jarigen. Komende jaren dus bovengemiddeld veel 80 plussers.

Wanneer ouderen massaal kiezen voor een woning ‘op maat’ komen er woningen vrij voor starters en gezinnen.

2 Woningvraag van ouderen sluit onvoldoende aan op beschikbare aanbod

Wat zijn de redenen voor ouderen (65+) om te verhuizen? De gezondheid vraagt om een ander soort woning, minder (grote) tuin en geen trappen in huis. Hierbij komt dat een groot deel van ouderen graag in de buurt van familie gaat wonen. Mensen blijven het liefst in hun eigen woonmilieu; een groenstedelijk of juist een grootstedelijk woonmilieu. 70% van deze ouderen wil in een appartement wonen. 30 % anders en dit is meestal de grondgebonden woning.

Wanneer is de verhuisgeneigdheid het grootst? In de empty-nest fase… de kinderen zijn het huis uit en er is voldoende energie om nog ergens een nieuwe woonstart te maken.

3. Toekomstige woningvraag van ouderen

• Fysieke woon- en leefomgeving is voor ouderen cruciaal om zelfstandig te kunnen (blijven) wonen (REISadvies)
• Verhuisgeneigdheid bij ouderen is zeer laag; goede producten en ondersteuning dus van groot belang
• Verhuisgeneigdheid bij empty nesters is hoog; daarna forse daling
• Tot 2040 veel vraag naar geclusterde woonvormen (ABF):
  • 82.500 geclusterde woningen
  • 87.500 aangepaste woningen
  • 225.300 nultredewoningen
• Bij eigenaar-bewoners veel eigen vermogen in de woning dat kan worden ingezet voor aanpassing van de woning (goede instrumenten om vermogen in te zetten ontbreken echter)
• Corporaties worden ernstig beknot in het realiseren van geclusterde woonvormen (Woningwet)
• Veel vraag naar driekamer woningen

Advies Peter Boelhouwer:

Het is heel belangrijk om te beginnen met het realiseren van geclusterde woonvormen. Maak de woningen niet alleen klein en sober: er is veel vraag naar driekamerwoningen. Een mooi voorbeeld van geclusterde woonvorm in Zoetermeer is Cerca in de wijk Meerzicht. Het ligt pal naast het winkelcentrum en de Randstadrail halte. Het zijn ruime woningen met winkel-voorzieningen en niet zelden familie dichtbij. Realiseer meer van dergelijke voorzieningen nabij de winkelcentra.

Knarrenhofjes

Peter Boelhouwer is sinds het idee ontstond betrokken bij het fenomeen Knarrenhofjes. Geclusterd wonen waar ook zeker toekomstmuziek in zit. Filosofie Knarrenhof:

• Woongemeenschap voor huishoudens die voor elkaar willen zorgen; van 19 tot 99 jaar: gehandicapten, vrienden-hofjes, meer generatie hofjes en hofjes met zorg
• Zolang als mogelijk zelfstandig blijven wonen zonder verlies van privacy en zonder hulp van familie, vrienden of kennissen (mantelzorg)
• Geen woongroep; elkaar af en toe helpen maar geen verplichte activiteiten(burenhulp)
• Wel ondertekenen van een sociaal contract
• Vermoedelijk forse besparingen op reguliere zorg
• Gemengde complexen, zowel sociaal als vrije-sector en geen verschil in vormgeving (alleen in grootte)
• Geheel levensloopbestendig en gebruik hoogwaardige materialen: meerprijs ongeveer 25.000 euro
• Zowel laagbouw als in appartementen
• Gemeenschappelijke hofwoning en binnentuin

Peter Boelhouwer: “Het initiatief Knarrenhofjes bestaat nu 10 jaar, het gerealiseerde voorbeeld in Zwolle daar is de gemiddelde leeftijd 55+, koop en sociale huur door elkaar, er is volop burenhulp en zorg voor elkaar, er wordt hierdoor bespaard op de reguliere zorg. Overigens kan dit concept ook heel goed in appartementencomplex of in combinatie met grondgebonden woningen. Er is een gemeenschappelijke hofwoning en een (binnen)tuin. Iedereen met interesse kan inschrijven bij de stichting voor € 15,-. Inmiddels zijn er 20.000 inschrijvingen verdeeld over 300 gemeenten. Helaas gaat de realisatie van Knarrenhofjes nog veel te traag!”

Samen oud!

Yvonne Witter

Witter, sociaal gerontoloog, heeft een eigen adviesorgaan, het platform: ZorgSaam Wonen. Zij geeft masterclasses, lezingen en advies. Met veel enthousiasme en positiviteit presenteert Yvonne Witter haar ervaringen en kennis op het gebied van bestaande woonprojecten en initiatieven voor ouderen. Bovendien schetst zij een aantal trends.

Yvonne Witter: “we weten veel en doen veel, maar het moet sneller en het volume moet omhoog. Zodat we ouder kunnen worden in een passende woning. Al zijn ze honkvast toch maken sommige ouderen de stap! Er zijn verhuispiekjes rond 55 en na 75 jaar.”

Redenen om te verhuizen zijn de gezondheid, veranderingen in de buurt of de huidige woning voldoet niet meer aan de wensen.

Belemmeringen zijn dan: financiën, de ‘rompslomp’, gebrek aan alternatieven en geschikt aanbod.

Raadzaam is het dan om je licht op te steken bij een wooncoach of een seriorenadviseur.

Er blijft een kloof tussen het weten en het doen…

• Belangstelling voor vormen van gemeenschappelijk wonen neemt toe (ANBO 2019, KBO-PCOB 2019) onder voorwaarde van zelfstandigheid, gelijkgestemdheid, privacy, vrijheid
• Meerderheid ouderen rekent op langer thuis wonen maar onderneemt niets om de woning te verbeteren (Lang zult u wonen 2018, ANBO 2019; rapport ActiZ  ‘Over morgen’ 2020). Wie betaalt het?
• De eigen kracht, vaardigheden en mogelijkheden van ouderen en hun netwerken worden geregeld overschat. ( SCP rapport 2019, Zorg voor thuiswonende ouderen)

Yvonne Witter: “Of ouderen geneigd zijn te verhuizen in die piekjes rond de 55 en 75 jaar is heel vaak een individueel vraagstuk. Het heeft alles te maken met de redenen om te willen of moeten verhuizen. Het is heel raadzaam de behoeften van de ouderen mee te nemen en een prominente plaats te geven in het vraagstuk, net als de mogelijkheden voor participatie en mobiliteit van de oudere.”

Woonomgeving zonder obstakels

“De woonomgeving (van de ouderen) wordt vaak onderschat. Denk aan bankjes om even uit te rusten en het makkelijk kunnen overbruggen van hoogteverschillen. Wie is hier verantwoordelijk voor?”

Witter geeft een aantal inspirerende voorbeelden van ‘zorgzame en meer generatie-projecten’. Dit zijn haar big five:

• Meer geluksmomenten per dag  (Zorgerf Buiten-land,Putten, voor mensen met indicatie, voor iedere beurs)
• Meer omzien naar elkaar (Eikpunt, Lent, burgerinitiatief, mix huur en koop)
• Meer preventie (IzI ervaarwoning, Den Haag, modelwoning
• Meer  ‘gewoon in de wijk’ (Hofje Wendakker, Heerde, voor mensen met indicatie)
• Meer (ruimte voor) burgerinitiatieven (Akropolistoren, Amsterdam, mix huur en koop, burgerinitiatief)

Yvonne Witter: “Juist de meer generatie-projecten en woningen spreken mij heel erg aan, net als de projecten waarvoor mensen niet hoeven te verhuizen. En dan noem ik met name het project Zorgsamenbuurten in Eindhoven, dat is uitgerold inmiddels in 20 wijken in Eindhoven. Daar zijn netwerken opgezet van ouderen die elkaar opzoeken en helpen, terwijl zij in hun eigen woning blijven wonen. Bekijk voorbeelden op www.zorgsaamwonen.nl

Nieuwe seniorenwoningen in Zoetermeer?

Het publiek denkt tijdens de lezing actief mee – online via de chat en beperkt aanwezig in de zaal – over mogelijke locaties voor nieuwe seniorenwoningen, knarrenhoven of meergeneratie woonvormen. Is er nog ruimte in De Entree? Doorstroming vanuit de naastgelegen Waterwijk ligt erg voor de hand. Hier zou een experiment met een groep senioren goed passen! Genoemd worden ook het Van Tuyllpark en de toekomstige ontwikkelingen bij Bleizo. Betrek daar dan direct de senioren zelf bij, is de oproep.

In de Leijens/ Noordhove is een werkgroep levensloopbestendig wonen actief die graag betrokken wil worden bij initiatieven voor anders en levensloopbestendig wonen voor ouderen. Vanuit de Haagse Hogeschool is het livinglab Jongsenioren actief.

Ook moet er gekeken worden naar de huidige woningvoorraad. Want bestaande woningen kunnen soms aangepast worden aan de huidige eisen en wensen.

Naschrift: stimuleringsregeling van 20 miljoen

Ook volgens het Rijk zijn er meer passende woningen voor ouderen nodig. Daarom wil het kabinet een stimuleringsregeling van 20 miljoen euro beschikbaar stellen om de bouw van geclusterde woningen voor deze groep te versnellen. (het voorstel is 9 november 2020 voorgelegd aan de Tweede Kamer)

Download hier de presentatie van Peter Boelhouwer

De Stadslezing werd georganiseerd door het ArchitectuurPunt Zoetermeer en vond plaats op 4 november 2020 online vanuit het Forum. Met dank aan Bibliotheek Zoetermeer voor de livestream