Ruimte voor nieuwe creatieve Broedplaatsen
Zoetermeer is als New Town een zogenaamde geplande stad. Een gegeven is dat er inmiddels ook veel leegstand is ontstaan, ook in de gebieden met veel kantoren. De gemeente maakt plannen om aan de vraag die er is in de woningvoorraad te voorzien. Zo wordt de nieuwe woonwijk De Entree ontwikkeld en moet dit een levendige stadswijk worden met zo’n 4.500 woningen. Wat gebeurt er in de tussen tijd met die leegstaande (kantoor)gebouwen. Worden ze gesloopt of kan er in de tussentijd iets anders in gebeuren?
Rokkehage is een Zoetermeers industrieterrein nabij woningen in de wijk Dorp. Hier staat nu de voormalige Penitentiarie Instelling leeg. Een enorm pand dat in de verkoop komt. Vlakbij is er de voormalige rioolwaterzuivering installatie De Baztille met atelierruimte in een hergebruikt gebouw: het voormalige noodwinkelpand van Soeterweyde. Daarnaast zijn er particuliere culturele initiatieven.
Hoe is het beleid rondom zogenaamde culturele of creatieve broedplaatsen in Zoetermeer? Zou hier naar voorbeeld van Den Haag een duidelijkere visie op gemaakt kunnen worden? Wellicht in de Cultuurvisie 2021-2030 voor Zoetermeer.
Op 11 december gaat de lezing van het ArchitectuurPunt over de culturele plekken in de zogenaamde rafelrandjes van de stad die een ‘tussentijd en tijdelijkheid’ invullen. Zijn ze er? Hoe worden ze ingevuld en benut in Zoetermeer? Hoe gaat het met de cultuur en de identiteit van de New Town Zoetermeer. Is er sprake van een zoektocht? De hardware zijn de gebouwen de software is net zo hard nodig: de cultuur. Voor wie zijn de culturele broedplaatsen in Zoetermeer? Alleen voor bewoners van Zoetermeer? Kan het zo zijn dat Zoetermeer een betaalbare aantrekkelijke plek juist ook voor kunstenaars van buiten Zoetermeer is? Tja, ‘broedplaatsen’ wat zijn dit eigenlijk… is het een beschermd begrip?
Creatieve broedplaatsen
Ria de Waal (Makelaar Broedplaatsen Den Haag): “In Den Haag waar ik de functie van Makelaar Broedplaatsen (-niet zelfverzonnen-) vervul, spreken we liever over culturele of creatieve broedplaatsen. Het blijkt dat culturele broedplaatsen, het mogelijk maken hiervan in de stad, en het ‘reserveren’ van vastgoed voor deze functie verankerd moet zijn in het gemeentelijke beleid.”
“De Makelaar Broedplaatsen is als vooruitgeschoven post samen met groepen (niet voor het individu!) kunstenaars en makers op zoek naar betaalbare werkruimten. Mijn rol is op straat, bij de gemeente en bij de broedplaatsen zelf. Deze functie heeft als doel het horizontaal verbinden door de gemeentelijke organisatie van het broedplaatsenbeleid. Elke maand zit ik om de tafel met iemand van stadsontwikkeling/stedenbouw, economie, iemand van vastgoed, iemand van cultuur en iemand van Stroom.”
Kunstenaars en Makers zijn het uitgangspunt
De culturele broedplaats in Den Haag is een fysieke plek, waar men als groep werkt, presenteert en programmeert. De stad wilde ruimte creëren voor mensen met andere ideeën. Dit levert culturele innovatie op en dit trekt weer mensen met ideeën naar de stad; verhoogd de aantrekkingskracht en zelfs de werkgelegenheid is gestegen. Dit is vanuit de visie wat de groep makers en kunstenaars kunnen brengen voor de stad gerealiseerd.
In Den Haag is een gerenommeerde kunstacademie die levert studenten en afstudeerders op die je ook wilt behouden (voor een deel) voor de stad. Ria de Waal kan niet voldoende benadrukken hoe belangrijk de humuslaag bestaande uit (de nog onbekende) kunstenaars, de makers, de ontwerpers en de experimenteerachtige plekken, is voor een stad. Het faciliteren hiervan kan door een cultuurbeleid waarin een broedplaatsenbeleid is opgenomen.
In de Haagse keten-aanpak zijn de makers en de kunstenaars het uitgangspunt. Een vaststaande culturele huurprijs blijkt een hele belangrijke tool. Den Haag is nog steeds redelijk aantrekkelijk qua huurprijs. De groep die op zoek is naar ruimte moet zelf een beheerstichting oprichten. Door het hier door ontstane eigenaarschap werkt het collectief beter. Er is in het Haagse cultuurbeleid budget voor ‘stenen’ en daarnaast budget voor ‘programma’. Het broedplaatsenbeleid bestaat al 10 jaar en wordt onderschreven door het politieke bestuur van de stad. Ria “Ik denk dat dit publieke beleid belangrijk is voor een goed cultureel klimaat in een stad.”
Broedplaatsen in Den Haag
Maakhaven en De Besturing zijn mooie voorbeelden. Oude industrieloodsen waarbij de gemeente heeft geholpen om het aan te kopen. (Mede dankzij de crisis). Nog een aantal voorbeelden: in Moerwijk WD4X, het Seelab in Scheveningen en dan zij er ook voorbeelden van corporatie-panden: Annastate (Staedion) en Trixie (Geleenstraat) – Gemeente huurt van Haags Wonen. (Kunstenaars verenigd in een stichting huren het van de gemeente).
Een wens van Ria is in het gebouw De Helena (voormalige middelbare school) een gecombineerde maatschappelijk en culturele functie vast te leggen voor de langere termijn. Een prachtige verbinding tussen de binnenstad en de Schilderswijk.
Tijden veranderen
Maar zegt Ria, op dit moment is het lastiger panden voor langere tijd vast te houden. Ook zijn er nauwelijks panden meer die voor een jaar of 5 tot 10 leeg staan. Er moet, anno nu, sneller een sluitende businesscase zijn om uiteindelijk het pand te behouden voor cultuur. Dit komt door de grote druk op de vastgoedmarkt. Woningen zijn ook hard nodig. Op dit moment gaat het broedplaatsenbeleid in Den Haag meer naar een beleid waar het concept uitgangspunt is, niet meer de fysieke plek. Dit heeft alles te maken met het feit dat er veel meer druk is op leegstaande panden.
Hoe is het nu in Zoetermeer? Er is geen specifiek broedplaatsenbeleid. Ria: “Ik denk dat cultuur en broedplaatsen afhankelijk is van ‘publiek’ denken en dat je hier wat voor moet vastleggen in je gemeentelijke beleid.” Broedplaatsen Beleid is niet het hetzelfde als atelierbeleid. Dit regelt in Den Haag: Stroom. Voor Haagse kunstenaars bedoeld. Er is wel veel uitwisseling in project spaces en artist in residence; de in en uitstroom ook van internationale kunstenaars is groot. Ria de Waal: “Wil je met de markt samen de naar plekken (Placemaking) zoeken dan moet je beslist ook naar Utrecht kijken. Arna Notten zoekt hier naar plekken waar kunstenaars en makers en atelierorganisaties (permanent) werkruimten kunnen gebruiken.”
De Besturing
Aldo Kroese (bestuurslid De Besturing): “Wij noemen ons initiatief een Makers Collectief. We zijn een stichting, vijf huurders zijn het stichtingsbestuur. We doen alles zelf en doppen graag zelf onze boontjes en kochten als stichting het pand van de gemeente Den Haag. D I Y mentaliteit. Vrijwillig, bijvoorbeeld de elektra vernieuwen. Maar de brandmeldinstallatie wordt door experts gecontroleerd. Dit is heel belangrijk dit vrijwillige: dat houdt de huurprijzen laag.”
Mini-kunstacademie
Er zijn 40 werkplekken, twee projectruimtes en drie algemene werkplaatsen die huurders kosteloos kunnen gebruiken. Keramiek, zeefdruk- en textielwerkplaats met machines zijn ook voor collectief gebruik. Verschillende tarieven om ook betaalbaar te zijn voor de jonge afstudeerders. Voor jongeren is er in De Besturing Hide out, het talentontwikkelingsprogramma met een studentenatelier en een projectruimte voor groepen. Er is nog geen verwarming in het pand. De meeste huurders hebben een palletkachel.
Betekenis voor de wijk: I’AM BINCK
De Besturing draagt bij aan de ontwikkeling van de wijk. Het collectief heeft een sterke band met de buurt. De gebruikers van de wijk zijn samen betrokken bij de opbouw van de wijk.
I’M BINCK is een website en netwerk-platform voor ondernemers uit de Binckhorst. Zorgt voor meer sociale cohesie in de buurt. Met een eigen lettertype (We Are Amp) dat te downloaden is voor iedereen. Wordt gebruikt voor campagnes in en buiten de wijk.
Kompaan bier
De bierbrouwers Kompaan zijn goede buren die na drie maanden bij de Besturing het pand al ontgroeid waren. De bierflesjes zijn vormgegeven door vormgevers van De Besturing. Labels van schuurpapier -extra functie- staan symbool voor de ‘werkmans’ geest. Hop voor het bier wordt lokaal gekweekt.
Huurcontracten aan de muur
In 2006 is De Besturing gestart. In 2017 is het koopcontract ondertekend en Aldo was inmiddels betrokken bij De Besturing en ook bestuurslid van de stichting die het pand kocht van de gemeente. De deal op 1 maart 2017 komt tot stand door: de aankoopmakelaar, grond in erfpacht, kopen van de opstal, (alleen gebouw is van de stichting De Besturing) en financieel gat is gedicht door broedplaatsen(beleid). “Het huurcontract is zo mooi is dat je het aan de muur wilt hangen.” Aldus Aldo. De huurcontracten samen vormen samen de zin: IT’S ALL SMOOTH SAILING FROM HERE ON OUT. De makers huren de werkruimtes van de Stichting de Besturing volgens A-B-C contracten: 175-200-225 (excl BTW).
Ria de Waal en Aldo Kroese waren beide betrokken bij het laatste stukje van de realisatie van creatieve broedplaats De Besturing. Beiden noemen en roemen de wethouder Joris Wijsmuller die zowel Stedelijke Ontwikkeling als Cultuur in de portefeuille had.
De Stadslezing in de serie De Nieuwe Stad wordt mede mogelijk gemaakt door Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, Cultuurfonds Zoetermeer en Gemeente Zoetermeer. In deze serie gaan deskundigen – in gesprek met het publiek – op zoek naar innovatiestrategieën voor de toekomst, die passen bij de specifieke kenmerken van ‘nieuwe stad’ Zoetermeer. Moderator: JaapJan Berg (INTI, Bergplaats)