Gezond wonen in Merwede en Entree

Juist in de coronatijd willen we graag weer naar buiten. Heeft de pandemie impact op de stedelijke ontwikkeling? Wordt gezond wonen het nieuwe ideaal? In de stadslezing georganiseerd door ArchitectuurPunt Zoetermeer op 20 april 2021 kwam ook deze vraag aan bod.

Op zoek naar rust en groen verlaten steeds meer mensen tijdens de coronacrisis de grote steden. De pandemie versterkt de trend van gezond, duurzaam en suburbaan wonen, signaleert Jeroen Scholten (Adviseur stedelijke ontwikkeling gemeente Zoetermeer). De Entree in Zoetermeer en de Merwedekanaalzone in Utrecht zijn voorbeelden waar gezondheid en klimaat belangrijke uitgangspunten zijn. Ook qua complexiteit zijn de plannen vergelijkbaar. Floris van de Zee (BURA urbanism) en Marcel Keijzer (stedenbouwkundige gemeente Zoetermeer) toonden deze plannen tijdens de stadslezing.

Lees hieronder het verslag of kijk de opname van de livestream hier terug >

De suburbane stad als hernieuwd concept

Adviseur Stedelijke ontwikkeling te Zoetermeer, Jeroen bestudeerde diverse stedenbouwkundige theorieën. Al richten de wetenschappers R. Florida en E. Glaeser zich met name op de grote (miljoenen) steden buiten Nederland en Europa, de ontwikkelingen die zij herkennen zijn zeker ook toepasbaar op de Metropoolregio Rotterdam Den Haag waar Zoetermeer een onderdeel van uitmaakt.

Het huidige Zoetermeer is ontstaan als groeikern in de Tweede nota Ruimtelijke Ordening 1966. Een bedachte, getekende en geplande stad. Toen waren de groeisteden de steden van de toekomst, licht, lucht en ruimte in een woning voor iedereen. Dit concept zie je nog goed terug in de huidige wijk Driemanspolder te Zoetermeer. ‘Uitgestrekte parken, centrale verwarming, paradijselijk, je kunt er een nachtegaal horen zingen!’ Uit een Brochure Bijlmermeer 1968.

In Zoetermeer gingen de huur- en koopwoningen in als warme broodjes over de toonbank. In deze jaren zijn steden als Amsterdam, Rotterdam en Den Haag ‘leeggelopen’.

Kentering in populariteit van steden

Eind jaren tachtig worden de (historische) binnensteden van de grote steden weer populair. Denk aan het succes van de Kop van Zuid in Rotterdam bijvoorbeeld. Richard Florida ( The rise of the creative class 2002) en Edward Glaeser (Consumer City) beschrijven waarom. Zij prijzen de grote steden. Het winkel-, werk-, en culturele aanbod dat je daar vindt is aantrekkelijk voor bewoners en bedrijven. De grote concentratie zorgt voor innovatie en creativiteit.

Het betekent voor een groeikern als Zoetermeer dat het wonen daar ‘wat saai’ wordt gevonden. Dit beeld is vervolgens ook weer aan het veranderen en niet alleen vanwege de huidige pandemie. In 2014 Amsterdam wordt een heel drukke stad. Massatoerisme en steeds hogere woningprijzen maken de binnenstad te druk en minder leefbaar. Ondertussen komt R. Florida komt met ‘Urban Crisis’, een gedurfd vervolg op zijn eerdere boek.

Stedelijkheid in de luwte

Deze golfbewegingen betekenen voor Zoetermeer dat goede tijden ( jaren 60-70) en mindere tijden (jaren 90 tot 2015) elkaar afwisselen. Voor nu en toekomst zijn er daarom nieuwe kansen. Jongere steden zijn iets minder stedelijk en groen en gezond wonen blijken in coronatijden veel waard. Er zijn kansen voor nieuwe immigranten, expats, kenniswerkers en creatievelingen in de gezinsfase. Juist starters met een bèta-achtergrond kiezen vaker voor een suburbane woonomgeving. Zoetermeer heeft ook overeenkomsten met zogenoemde ‘edge cities’ (Sillicon Valley en Eindhoven). De prijzen van woningen in Zoetermeer liggen bovendien lager dan in de omringende gebieden.

Deze kwaliteiten van stedelijkheid in de luwte kan Zoetermeer nog verder versterken. Want er is ook in Zoetermeer een tekort aan jongerenwoningen, starterswoningen en fijne huisvesting voor ouderen. De stadsranden kunnen meer benut gaan worden als nieuwe ontwikkelgebieden waar zowel groen als stedelijkheid kan uitbreiden, meent Scholten. Er is een nog te ontwikkelen open gebied tussen Zoetermeer en Lansingerland en er ligt al een nieuw Station Lansingerland Zoetermeer. Verdichting en het nieuwe stadsdeel Entree moeten op de kortere termijn oplossingen bieden.

Gezond en duurzaam verdichten Merwedekanaalzone Utrecht

Verdichting ten behoeve van wonen in steden is de opdracht. Maar hoe doe je dat zo gezond en duurzaam mogelijk? Architect en stedenbouwkundige Floris van der Zee (BURA Urbanism) vertelde over principes voor gezonde steden. Onder de paraplu ‘Healthy Urban Living’ werkt hij op integrale wijze aan de energietransitie, klimaatadaptatie, stedelijk groen, circulaire economie, gezondheid en biodiversiteit bij verdichtingsopgaven. Hiervoor beschouwd BURA bij ontwerpopgaven de stad als onderdeel van het landschap en niet als twee gescheiden werelden.

In Utrecht ontwierp BURA het stedenbouwkundig plan voor de stadswijk Merwede, onderdeel van de nieuwe gemengde stadswijk Merwedekanaalzone aan het kanaal, naast Kanaleneiland. Het gaat om de transformatie van een industriewijk naar een gemengde stadswijk. In het gebied van 24 hectare komen 6000 woningen. en een parkeernorm van 0,3.

Autovrije coulissen stad

Er is gekozen van Merwede een autovrij stadsdeel te maken. Daarmee ontstaat er ruimte voor een heel ander type openbare ruimte, met veel aandacht voor groen en ontmoetingsplekken. De parkeernorm is slechts 0,3 auto’s per woning. Deze kunnen geparkeerd worden aan de rand. Hier is de Europalaan voor OV, auto en vrachtverkeer. Een er is een speciaal afvalophaal systeem bedacht. Ook zijn er goed OV en mobiliteit hubs met deelauto’s en parkeervoorzieningen.

Voetgangers en fietsers kregen voorrang in het ontwerp. Door deze inrichting wordt een nieuw type gebruik van de openbare ruimte mogelijk. De zone tussen het kanaal en de bebouwing wordt groen. Pleinen met terrassen, scholen, gezondheidscentra, supermarkten en plekken om te kunnen werken vind je afwisselend tussen de woonblokken. Tussen de gebouwen door kun je dwalen in het groen. In het ontwerp is rekening gehouden met dier en plant. Een nieuw biotoop: het Merwede biotoop.

In Merwede komen er geen grootschalige kolossen. De gebouwen kennen een speelse opbouw met wat hogere bebouwing aan de Europalaan. Er is ook steeds een andere uitwerking op blokniveau. Dit concept van de coulissen stad biedt voldoende licht, ruimte en buitenruimte. Een raamwerk van 19 bouwblokken met eenheid in verscheidenheid. Er zijn studies naar wind en schaduwwerking gedaan. Bura ontwierp een spelregelkaart die de ontwikkeling in goede banen moet leiden.

Entree: van kantorengebied naar gezonde stadswijk

Marcel Keijzer(stedenbouwkundige gemeente Zoetermeer) start zijn verhaal over de Entree met de disclaimer dat stedenbouwkundigen minder invloed hebben op de manier van leven van de mensen die gebruik maken van de stad, dan de stedenbouwkundigen zelf soms denken. Toch kunnen de ruimtelijke kaders die zij bedenken gezond wonen wel degelijk makkelijker maken.

In coronatijd zijn de parken overvol, mensen zijn het groen veel meer gaan gebruiken voor bewegen en ontmoeting. Dit aspect wordt meegenomen bij de ontwikkeling van het nieuwe stuk stad Entree in Zoetermeer. Het gebied rond de Afrikaweg is op zijn retour. De kantoren staan grotendeels leeg. Er is daarom veel enthousiasme voor de herontwikkeling bij de particuliere eigenaren. De gehele ontwikkeling gaat minimaal 10 jaar duren.

De weg in het midden van het 1,5 km lange gebied tussen twee stations wordt en stadsstraat. Aan weerszijden komt een strook met grote gesloten bouwblokken. Daaromheen komt het Entreepark, een groenzone als overgang naar de bestaande wijken Driemanspolder en Meerzicht.

Uitnodigen tot bewegen en ontmoeten

De buitenruimte in de Entree moet uitnodigen tot ontmoeten en bewegen. Beiden belangrijke ingrediënten van een gezonde leefstijl. Dit is echt een nieuwe kwaliteit, stedelijkheid in de luwte. Hiervoor zijn in het ontwerp drie uitgangspunten belangrijk. Ten eerste is vanuit alle bouwblokken het Entreepark heel dichtbij. Binnen een minuut ben je in het groen. Hier is rust, maar kunnen ook kinderen spelen, mensen elkaar ontmoeten en een ommetje maken. Ten tweede is ook de levendige stadsstraat met voorzieningen zoals winkels en werkplekken dichtbij. Ook hier is ruimte voor ontmoeting. Ten derde wordt de ruimte tussen en binnen de woonblokken ingericht als zo groen mogelijk verblijfsgebied voor de inwoners en voor voetgangers en fietsers. Je kunt dwalen tussen de verschillende bouwblokken.

Je kunt dus altijd kiezen voor verschillende routes en voor rust of reuring. Door de nabijheid is de auto pakken nauwelijks de moeite. Door het hoogteverschil in het gebied vragen deelnemers zich af hoe bereikbaar de woningen zijn voor mensen die slecht ter been zijn of met kinderwagens.

Ecosysteem van Entree

Het groensysteem is een heel belangrijke kwaliteit van Entree. Het hele gebied werkt als één ecosysteem. Uitgekiende soorten planten en bomen passen in het ecosysteem. Biodiversiteit komt er door nestkasten voor insecten, vogels, vleermuizen in samenwerking met de stadsecoloog. Klimaatadaptief is het gebied omdat het waterrijk wordt met een waterbergend systeem. De waterafvoer wordt zichtbaar en beleefbaar gemaakt. Een ‘gesloten’ watersysteem is zichtbaar in de straten, met vlonderpartijen, een Stationssingel en een ligweide aan het water.

Het groen is ook beleefbaar en op verschillende manieren te gebruiken. Met onder andere een obstakelroute, stadsboomgaard, moestuinen en een speelbos. Het nieuwe groen wordt gekoppeld aan bestaand groen. Ook tussen de gebouwen en op een aantal daken komt groen. Dit tempert de warmte.

Stadsstraat met allure

Op dit moment is de Afrikaweg een van de belangrijkste toegangswegen van Zoetermeer. Er mag 70 km per uur worden gereden. De randen zijn groen. Om een gezonde nieuwe stadswijk mogelijk te maken, wordt het een stadsstraat waarlangs gewoond en gewerkt wordt. 50 km per uur wordt de maximum snelheid. De auto wordt verder uit het zicht gehouden. Parkeren komt onder de bebouwing.

Kortom, een enorme verandering. Deelnemers aan de lezing vragen zich af hoe dit zal uitpakken. De verkeerskundige inrichting moet nog verder uitgewerkt worden. Er is een doorstromingsonderzoek gedaan voor 50 km-weg en dat pakt goed uit voor de bereikbaarheid van de achterliggende wijken.

Langs de stadsstraat komen voorzieningen. Deze moeten de levendigheid en het verblijven stimuleren. Hiervoor zal de gemeente de handen uit de mouwen moeten steken. Wie wordt de plintmakelaar? Een wens is ook verblijfsplekken te creëren langs de Afrikaweg: stadsnissen, weg te halen van de rooilijn, plekjes in de zon, genereus langs de weg.

BURA werkt ook aan het stedenbouwkundig ontwerp van Entree.
Lola Landscape maakte het ontwerp voor het ecosysteem en de groenstructuur van Entree.

Met dank aan Forum / Blibliotheek Zoetermeer