GEBOUW VAN DE MAAND: Woningbouwcomplex, de burcht van Jan Verhoeven is niet meer

Zoetermeer kent unieke architectuur waar de meeste mensen onwetend langslopen. In de serie ‘Het gebouw van de maand’ laat Architectuur Punt Zoetermeer verschillende bijzondere gebouwen zien. Deze maand het woningbouwcomplex in de vorm van een burcht van Jan Verhoeven aan de Roggeakker 55-179 dat momenteel gesloopt wordt.

Triest om te zien dat een van de weinige structuralistische gebouwen, die Zoetermeer rijk is, nu wordt gesloopt. En mijn kennismaking met Jan Verhoeven begon zo vrolijk. In de jaren zeventig reed ik met Frank Cardinaal, landschapsarchitect, naar Hoevelaken. Daar had Jan Verhoeven zijn eigen woonhuis annex atelier gebouwd. Grillige vormen, baksteen, ruimten met unieke lichtinval. Dat woon-werkhuis maakte deel uit van een woonbuurt met woningen, die alle door Verhoeven waren ontworpen. In zijn eigen huis kon je nauwelijks lopen. Overal maquettes van karton, modellen van tot de verbeelding sprekende plannen, stapels schetsen en veel koffie. Als je zo als architect kunt werken, dat was ook onze ambitie. Zijn benaderingswijze paste prima in onze plannen voor de wijk Seghwaert.

Bebouwde brug

Een paar jaar later, in 1979-1982, maakte Jan Verhoeven een plan voor een complex huurwoningen, gesitueerd aan de Roggeakker. Een met woningen bebouwde brug, die twee woonhoven met elkaar verbond. Door het forse volume oogde het als een burcht,  op de overgang van Seghwaert naar het landschap. Het plan kende veel woningtypen, van HAT-eenheden (Huisvesting Alleenstaanden en Tweepersoonshuishoudens), gestapelde maisonnettes tot eengezinswoningen. Er hoorde ook een eigen buurthuis met kinderdagverblijf bij het ontwerp.

Instortende woningmarkt

Maar het zat de architect niet mee. Door de instortende woningmarkt in de jaren tachtig sneuvelde niet alleen het buurthuis, maar ook een woonhof werd slechts gedeeltelijk gerealiseerd. Het geheel, bestaande uit 97 woningen, bleef wel, vooral vanaf de noordzijde, ogen als een opvallend woongebouw.

Openbare ruimte voor ontmoeting

Verhoeven, betrokken bij de Stichting Nieuwe Woonvormen, wilde zoveel mogelijk sociale interactie tussen de diverse bewonersgroepen bewerkstelligen. De diverse woningtypes, gelegen rondom de hoven en op de brug waren de fysieke bouwstenen om een openbare ruimte te maken, die tot ontmoeting en sociale interactie moest leiden. Dat gedachtegoed is vertaald in een ontwerpbenadering waarbij de nadruk is gelegd op kleine onderdelen van het bouwwerk, die het grotere geheel bepalen. Het ontwerp heeft een structuur van assen in orthogonale en diagonale richtingen, waarbij door herhaling van elementen een samenhangend complex is ontstaan. Het wooncomplex van Verhoeven is een typisch Nederlands voorbeeld van het “structuralisme”, voor Zoetermeer tamelijk uniek en dat wordt nu (november 2021) gesloopt. Hoe is dat mogelijk?

Technische en financiële motieven

De plannen voor groot onderhoud bleken te kostbaar. Het toekomst gereed maken zoals het isoleren van alle buitengevels en het gasloos maken van de woningen vroegen om nog grotere investeringen. Gevoegd bij de sociaal onveilige hoekjes heeft corporatie Vidomes besloten om “tot asbest verwijdering en tot duurzame totaal sloop” over te gaan. Zo is wederom een uniek complex uit de periode 1965-1990 gesneuveld. Door een veelheid aan technische en financiële motieven, maar wat hadden we dit bouwwerk graag en met liefde willen doorgeven aan een volgende generatie Zoetermeerders. Wil je nog van een “echte” Verhoeven genieten, wandel dan eens door het “Kabouterdorp” gelegen aan de Hofdijk in Rotterdam-centrum of ga naar Hoevelaken, Kyftenbeltlaan e.o. Ooit hadden we dat ook in Zoetermeer…

Tekst: Willem Hermans, stedenbouwkundige/schatbewaker
Foto’s: Willem Hermans en Dick Valentijn

november 2021. Dit artikel verscheen eerder op de website Zoetermeer Actief. Alle afleveringen van ‘Gebouw van de Maand’ kunt u hier terug vinden: gebouw-van-de-maand Het gebouw van de maand is gekozen door ArchitectuurPunt Zoetermeer.