GEBOUW VAN DE MAAND: Molens Slootweg

Zoetermeer kent unieke architectuur waar de meeste mensen onwetend langslopen. In de serie ‘Het gebouw van de maand’ laat Architectuur Punt Zoetermeer verschillende bijzondere gebouwen zien. Deze maand de molens aan de Slootweg die herinneren aan de strijd tegen het water.

Aan de Slootweg staan drie afgeknotte schepradmolens (gemeentelijke monumenten). Vanaf 1759 hebben ze gezorgd voor het droogmaken en drooghouden van de Palensteinse Polder. Zij vormen een herinnering aan een roemrucht verleden, dat in het teken stond van de eeuwige strijd tegen het water.

Ooit, in het hele verre verleden, lag hier een uitgestrekt moerasgebied. In de loop van vele eeuwen was er een metersdik veenpakket ontstaan, opgebouwd uit afgestorven plantenresten. Het was een zompig, groenbruin landschap, begroeid met lage bosjes, elzen en wilgen.  

Plassengebied met smalle akkertjes

Altijd was er de strijd tegen het overtollige water. Zeker toen men vanaf de veertiende eeuw het veen afgroef en tot turf droogde. Door het gebruik van windwatermolens vanaf de vijftiende eeuw kon men het grondwaterpeil redelijk beheersen, maar de toestand werd dramatisch toen men rond 1530 het slagturven uitvond. Nu werd het veen tot onder de waterspiegel met behulp van baggerbeugels weggehaald. Het landschap veranderde geleidelijk in een enorm plassengebied waar hier en daar wat smalle akkertjes bovenuit staken. Alles droogmalen was de oplossing en dat werd vanaf het begin van de zeventiende eeuw serieus aangepakt.

Grondzeilers en bovenkruiers

In 1759 verleenden de Staten van Holland en Westfriesland toestemming tot het bedijken en droogmalen van de Buitenwegse Polder. Ambachtsheer Joan Osy nam het grootste deel voor zijn rekening. De droogmakerij werd Palensteinse Polder genoemd, naar diens Huis te Palenstein in de Dorpsstraat. De drie schepradmolens stonden aan de noordelijke rand van de polder, aan de Slootweg. Zij sloegen het overtollige water uit op de Elleboogse Wetering. Het waren bovenkruiers van het type grondzeiler.

Een grondzeiler kan vanaf de grond worden bediend; haar wieken scheren vlak langs de grond. Het bovenste deel, de kap, kan door de molenaar vanaf de buitenkant worden gedraaid, vandaar de naam bovenkruier.

Molengang met drie molens

De schepraderen voerden het water omhoog, tot ongeveer een meter. Moest het water nog hoger worden afgevoerd, dan waren er meer molens nodig die achter elkaar in een molengang werden gezet. Hier is een driegang gebouwd, bestaande uit een ondermolen, middenmolen en bovenmolen.  

Heden ten dage zien we slechts het onderste gedeelte. Dat is zo sinds 1924 toen een dieselmotor het werk overnam. De kap en de wieken waren daardoor overbodig en die zijn er in 1926 afgehaald. Sinds 1965 houdt het vlakbij staande gemaal Palenstein de polder droog.

Tekst en foto’s: Botine Koopmans
Foto boven: Bovenmolen, Slootweg 7

Dit artikel verscheen eerder op de website Zoetermeer Actief. Alle afleveringen van ‘Gebouw van de Maand’ kunt u hier terug vinden: gebouw-van-de-maand Het gebouw van de maand is gekozen door ArchitectuurPunt Zoetermeer.