Het dak op: combineer groene daken met cultuur

Verkenning van de mogelijkheden voor gebruik van de (parkeer)daken in de binnenstad van Zoetermeer

Er zijn verrassend veel mogelijkheden voor groene daken in Zoetermeer. Vanuit de urgentie die er is om binnen de bestaande stadsgrenzen extra woningen in Zoetermeer te realiseren en tegelijkertijd de stad toch vooral leefbaar, groen, hittebestendig en ‘waterdoorlatend’ te houden was er op 29 oktober 2019 een inspirerende lezing waarin oplossingen worden gezocht op het dak.

Wanneer daken voor mensen toegankelijk worden gemaakt, dan is de combinatie van groene daken met kunst en cultuur heel aantrekkelijk, spannend en romantisch tegelijk. Welke kansen biedt dit voor Zoetermeer? Jasper van Lammeren, LG Architecten en Sven Ruggenberg, Cultuurmakelaar, Cultuur Fonds Zoetermeer (CFZ)  deelden deze avond hun ideeën en inspiratiebronnen met het publiek.

Verborgen plekken ontdekken op groene daken

Ruimte op de daken in Zoetermeer? Er is heel veel ruimte op de daken in het stadshart. Spannende verborgen plekjes, naar de daken toe en op de daken. Dit is cultureel interessant, geeft Ruggenberg aan. Boven gaat er een nieuwe wereld voor je open. En, dan heb je ook nog uitzicht. Een belfort (Middeleeuwse toren) midden in de stad bouwen, dan kun je over de hele stad heen kijken. ’s Nachts met twinkelende lichtjes, misschien gaan we dan ook nog meer van de stad Zoetermeer houden.

Hoogtevrees? Tja, hoogbouw komt er onvermijdelijk aan en nieuwe ruimte moeten we goed benutten. Cultuur is daarbij van groot belang! Voor het woongenot van de inwoners maar ook voor de City-marketing: het stimuleert toerisme, het economische vestigingsklimaat, het is de aantrekkingskracht van steden. Evenementen werken daarbij goed, het moet bruisen in Zoetermeer. Er blijken volop kansen in de binnenstad ook voor de culturele sector.

Sven Ruggenbergs idee: voor placemaking lokaal in het Stadscentrum van Zoetermeer de mogelijkheden vanuit verschillende perspectieven bekijken. Het verhogen van de gebruikswaarde van nieuw ‘ontdekte’ en te benutten ruimten in de al bestaande bebouwde omgeving wordt placemaking genoemd. Denk daarbij ook aan klimaatverandering, zegt hij. Op een RVOZ-bijeenkomst vertelde Reinier van der Berg (weerman RTL) over klimaatverandering en hittestress: in het centrum van Amsterdam is het gemiddeld 6 graden warmer dan in het ommeland. Den Haag, Utrecht en Amsterdam hebben meer regenval dan de rest van het land. Meer hitte en meer regen. Cultuur op daken kan heel leuk zijn… maar een afdakje lijkt ook nodig!

Inspirerende mogelijkheden op daken

Architect Jasper van Lammeren en zijn compagnon van LG Architecten noemen zichzelf dakengek. Wat is dat gevoel? Het voorbeeld van klimmen in de boom, het is zo spannend om dichter bij de hemel te komen, het heeft iets magisch, iets bijzonders. Beetje spannend en het uitzicht zo anders al is het maar 3 meter hoger.

‘Voor ons bestaat een dak eigenlijk niet’, zegt Jasper van Lammeren. ‘Het is ruimte die je kunt benutten. In 2008 kwam in Rotterdam de subsidie op groene daken. Onze gedachte was, zo jammer, je ziet er als mens weinig van. Zo kwamen we op The Green Cube concept. Je zet op een plat dak kubusvormige huisjes. In combinatie met de daktuin ontstaat er een nieuw groen daklandschap. We gaan altijd op zoek naar de toegevoegde waarde, maken interessante plekken voor mensen als daken anders worden ingericht.’

In bestaande bouw is veel mogelijk. Voorbeeld van het benutten van daken in bestaande bouw zijn recent toegevoegde Penthouses in Rotterdam. Hoge huur voor de studenten. Tussen 600 en 900 euro per kamer, maar ze hebben het ervoor over. Altijd verhuurd. Het is een heel interessante plek geworden. Een ander mooi voorbeeld is de Dakakker in Rotterdam.

Een ander voorbeeld is de New Yorkse Highline. Dwars door Manhattan. De oude spoorlijn werd een kilometerslang stadspark. Het is een viaduct (heeft grote draagkracht) waarop van alles is heringericht. Juist ook voor de mensen. Het is een enorm succes, is een toeristische trekpleister en heeft toegevoegde waarde voor de omgeving. Nieuwe extravagante appartementencomplexen zijn verrezen langs deze nu populaire Highline.

De groene vallei

Voor het Zoetermeerse Stadshart maakte LG architecten een verkenning van de daken. Wat is hier eigenlijk allemaal mogelijk? Deze verkenning heeft geen status: het zijn nu nog ideeën. De mogelijkheden zijn opgedeeld in vier categorieën: duurzame energie zoals zonnepanelen (geel), waterberging (blauw), beplanting (groen) en gebruiksmogelijkheden voor mensen zoals terrassen en cultuur (rood). Combinaties van mogelijkheden zijn het meest interessant.

LG architecten startte met een hittestresskaart van Zoetermeer die laat zien waar de temperaturen het hoogst zijn. Op en nabij distributiecentra wordt het bijvoorbeeld erg heet. Een voorbeeld: op het nieuwe Hoogvlietgebouw ligt een enorme hoeveelheid zonnepanelen. Heel duurzaam, maar ook erg heet en eentonig. Het ‘versteende’ Stadshart blijkt het heetste gebied van Zoetermeer.

Groene daken: koelte, waterberging en biodiversiteit

Groene daken beteken koelte want koude lucht stroomt naar beneden; met groen op een dak valt dus een groot effect te behalen tegen hittestress. Wat betreft de regen zullen in de toekomst steeds meer hoge pieken moeten worden opgevangen. Blauwe daken die een waterbergingsfunctie kunnen vervullen in combinatie met groen is een win-win situatie: water opslaan en laten verdampen. Deze combinatie op een dak levert ook meer biodiversiteit op. We weten allemaal hoe belangrijk deze biodiversiteit is.

Voor de verkenning nam Van Lammeren de visie voor de binnenstad van SaARCH Architecten als uitgangspunt. Aan de randen van het stadshart zou hoogbouw kunnen komen. LG Architecten ziet vervolgens een ‘gat’ in het Stadshart: een gigantisch oppervlak aan (lagergelegen) daken. Hierop hebben zij zich gericht. Deze ‘blinde vlek’ noemen ze de groene vallei. De winkels komen er tussendoor, op de daken zoveel mogelijk groen en de mensen wonend in de toekomstige hoogbouw hieromheen profiteren hiervan: je krijgt een veel beter uitzicht!

Daken van parkeergarages gebruiken

Op de daken van parkeergarages kun je flink wat natuurdak maken in combinatie met wateropvang. Maar liefst 7 voetbalvelden aan daken kan met groen ingevuld worden. En 20 olympische zwembaden aan water bufferen! Want veel (parkeer)daken zijn zwaar belastbaar. Daarnaast is er een bijzondere onderwereld in het Stadshart. ‘Gaten’ in het winkel- en woondek kunnen als trechters voor het afvoeren van het water werken. Waterstromen, watervallen als verbinding tussen de bestaande onderwereld van het Stadshart en haar bovenwereld en het dak… er ontstaat een ecologische waterstructuur juist ook in die catacomben. Een ‘ondergrondse’ rivier die daar verbindingen maakt via de watergang.

Geef kortom aandacht aan de catacomben van het Stadshart. Het is een uniek iets voor Zoetermeer dat je onder het stadscentrum door kunt rijden. Het wordt hier nog interessanter wanneer je daar ook water en groen, en bij het verder omhoog kijken licht en de lucht kunt zien.

De bovenste verdiepingen van veel parkeergarages staan leeg. Hier kunnen mensen goed komen! Zodra dit het geval is kun je er een business case van maken. Extra woningen bijvoorbeeld in de vorm van penthouses. Er liggen volop kansen volgens LG Architecten.

Specifiek bekeken zij drie deelgebieden waar de toegevoegde waarde gevonden kan worden, maar er zijn op andere locaties (in het Stadshart) net zo goed mogelijkheden!

Parkeergarages Westwaarts: Zoetermeerse Highline

De kantoren daar staan nu allemaal leeg. Transformeer het dak naast de woningen. Het gat tussen het viaduct en de garage is een mooie bouwlocatie voor hoogbouw. Ruimte voor groen en meer bebouwing en een aantrekkelijk geheel. Zoetermeerse Highline: op de bestaande viaducten kan de weg voor auto’s iets worden versmalt, en juist breder gemaakt voor fietsen, vergroening en een loopverbinding. Zo wordt de entree van het winkelgebied compleet anders en veel aantrekkelijker.

Passage Stadshart: volkstuinen

Deze passage komt voort uit een klassiek winkelconcept. Op de hoge daken groen en PV panelen, maar de lage daken bijvoorbeeld volkstuintjes! Kan gewoon hier op het dak van het winkelcentrum. De eigenaar zou het dak kunnen verhuren. Maak een route over het dak. Creëer verborgen plekjes, ga een trap op en laat je verrassen. Het kan ‘kruip door sluip door’ heel leuk zijn. Maak tuinkamers en een sportveldje.

Verrassend is dat de Perrysport-verdieping eigenlijk een schijnverdieping is met een ‘nepgevel met balkon’. Hier kun je helemaal niet komen. En er is een trap naar boven die nergens naar toe gaat! Hier is bijvoorbeeld ruimte voor een dakencentrum: groene daken met een demonstratie en/of informatiedak. Of geeft het een parkbestemming. Als voorbeeld van wat hier allemaal zou kunnen. Groen en ontmoeting.

Duitslandlaan: cultuurdak met bioscoop en theater

Met de parkeergarages op deze plek is van alles te doen. Hier is plek voor bijvoorbeeld een evenementen dak. Buitenzaal voor bioscoop, met uitzicht over de toekomstige groene vallei.

Je zou dit morgen kunnen doen. Zet er een container neer en vertoon er voorstellingen. Kan er niet iets in de winter? Bijvoorbeeld een ijsbaan.

De parkeergarage zelf: maak een groene achtergevel, geef hier ruimte voor fiets en voetganger en geef met water en groen een kwaliteitsimpuls. Laat ook beneden al zien dat er boven wat gebeurd. Gebruik Cultuurdak als naam in plaats van ‘Parkeergarage Duitslandlaan’… dit stimuleert om de hoger gelegen mogelijkheden als bezoeker te ontdekken.

Publieksgesprek

Het gesprek met de zaal gaat over hoe je de bewoners kan betrekken, hoe krijg je mensen mee? Het betrekken van bewoners en/of eigenaren is een lastig punt geeft Jasper van Lammeren aan. VVE’s blijken in de praktijk het meest lastig te zijn. Het is in ieder geval een zaak van lange adem. Twee, drie, vier jaar heb je nodig om dit mogelijk te maken.

In de jaren zeventig waren er heel veel daktuinen, een echt Zoetermeers fenomeen. Maar deze tuinen zijn een langzame dood gestorven omdat collectiviteit niet meer werkte. Eigenlijk hadden we meer geduld moeten hebben. Collectief, openbaar of juist helemaal privaat. Door de verstedelijking en druk op de stad lijkt de kans op slagen voor groene daken nu groter.  

Een andere manier om draagvlak te versterken is functies voor mensen op de daken te realiseren. Denk aan een restaurant of hotel. Sven Ruggenberg denkt dat mensen zeker warmlopen voor het creëren van inspirerende spannende plekken. Highline New York is heel inspirerend en de onderwereld, dan krijg je daar een extra dwaalzone, kan het verbonden worden? Hij moet ook denken aan de brug van Winy Maas in Seoel, met heel veel soorten inheemse planten erop. Een brug wordt zo een aantrekkelijke plek, waar je iemand wilt zoenen, een romantische plek!

Realisatie pilotproject is kansrijk

Een ander gespreksonderwerp is hoe nu verder? Voordat er realisatie mogelijk is moet er gesproken worden met stakeholders, eigenaren van het vastgoed, is er een goede business case… Het is zoals gezegd een zaak van lange adem.

Er wordt nu onderzocht of er ‘laaghangend fruit’ is waar je mee kunt beginnen. Tijdelijkheid in de place making-sfeer om de bijzondere plekken zichtbaar maken en te ontdekken. Een pilot. Dan kan het balletje gaan rollen: dakenfestivals, een dakbioscoop en door ontwikkelen.

Jeroen Scholten, adviseur stedelijke ontwikkeling gemeente Zoetermeer, geeft aan dat de gemeente binnen een jaar of twee tot twee pilots wil komen. We zitten midden in het overleg met de verschillende partijen en het bekijken waar de kansen liggen. Ik zie het als kansrijk

Sprekers en publiek denken zeker dat het gebruiken en investeren in het dak veel kansen biedt voor de stad Zoetermeer om zich te onderscheiden!

De Stadslezing in de serie De Nieuwe Stad wordt mede mogelijk gemaakt door Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, Cultuurfonds Zoetermeer en Gemeente Zoetermeer. In deze serie gaan deskundigen – in gesprek met het publiek – op zoek naar innovatiestrategieën voor de toekomst, die passen bij de specifieke kenmerken van ‘nieuwe stad’ Zoetermeer.

De Verkenning Dakenprogramma Stadshart Zoetermeer van LG Arcitecten is gemaakt op initiatief van Onze Zoetermeerse Bouwsociëteit, BAM Wonen en gemeente Zoetermeer.