Hoogwaardig hergebruik bouwmateriaal vereist creativiteit – circulair bouwen

De traditionele bouw zorgt voor een grote hoeveelheid bouwafval en CO2 uitstoot. Er zijn steeds meer innovatieve manieren om materialen en bouwafval opnieuw te gebruiken: circulair bouwen. Vincent Gruis (Hoogleraar TU Delft) vertelde dit tijdens de online stadslezing van het ArchitectuurPunt Zoetermeer op 25 mei 2021. Paddy Sieuwerts (architect, cepezed) laat voorbeelden zien van gebouwen die als een ‘bouwpakket’ in elkaar gezet worden en bovendien demontabel zijn.

Lees hieronder het verslag of kijk de opname van de livestream hier terug >

Bouwafval verminderen met circulair bouwen

Maar liefst 35 procent van het afval in Nederland is bouw- en sloopafval. Het is duurzaam om bouwmaterialen opnieuw te gebruiken: circulair bouwen. Een gebouw is circulair als bij de bouw en het beheer voorraden in een gesloten kringloop worden gehouden. Zonder schadelijke uitstoot naar lucht, water en bodem.

Er is een groot tekort aan woningen. Er zullen nieuwe gebouwd moeten worden maar hier komt afval bij vrij. Daarom ontwikkelt en onderzoekt Vincent Gruis (Hoogleraar Bouwkunde aan de TU in Delft, leerstoel Housing management) bijvoorbeeld hoe rendabel is het om oudere gebouwen te hergebruiken. En kunnen er materialen hergebruikt of gerecycled worden?

Onderhoudsbedrijven en slopers aan tafel

Het gaat bij deze leerstoel housing management om beheer en herontwikkeling. Het betekent dat bedrijven langer verantwoordelijk blijven voor hun producten, ook na de bouw. De juiste manier van bouwen in een circulaire economie, met circulaire nieuwbouw en met de juiste partijen om de tafel vraagt om vergaande vormen van ketensamenwerking. Niet alleen met de onderhoudsbedrijven aan tafel maar ook met de slopers.

Het is nog een flinke uitdaging om Nederland energiezuinig én circulair te maken. Er wordt al wel veel gerecycled, 95% van het materiaal wordt bij sloop hergebruikt. Maar het meeste materiaal wordt met een lagere waarde van het materiaal hergebruikt. Beton bijvoorbeeld eindigt meestal als granulaat voor fundering van wegen, in plaats van nieuw beton. Eigenlijk is dat een vorm van downcycling. Idealiter wil je naar upcycling! Bijvoorbeeld koffiezakken die kussenslopen worden.

Verschillende vormen van circulair bouwen:

Bouwen met hergebruik: project Superlocal in Kerkrade. In een na-oorlogse buurt was herstructerering nodig. Dit is zoveel mogelijk gedaan met de materialen die al in het gebied aanwezig waren. Zo zijn uit een hoogbouwflat casco’s getild om te hergebruiken! Bij deze uitzaagstrategie is het gebleven. De kwaliteit van dit onderzochte project ging te veel achteruit.

Industrieel bouwen: In de fabriek wordt het gebouw voorbereid zodat er minder restafval is. Bovendien zijn deze gebouwen uit delen opgebouwd die verplaatstbaar en herbruikbaar zijn. Ook in verband met het tempo en de haast die er is door de woningopgave die er is industrieel bouwen interessant.

Bouwen met hernieuwbare materialen: gebruik van natuurlijke biobased materiaal zoals hout.

Bouwen met minder materialen: Bijvoorbeeld door Interreg north-West Europe Accord – group. Zij bouwen met cross laminated timber (hout) en hebben de ambitie om ook plastic-vrij te bouwen. Met minder milieubelastende materialen. (gebruik van plastic is eigenlijk alleen voor de elektriciteit nodig)

Onderhoud en renovatie: Duurzaamheid begint met goed onderhouden en hergebruiken van het bestaande! Grijp onderhouds- en renovatiemomenten aan. Gebruik dan bio-based materialen. Plaats dan die circulaire keuken of herbruikbare gevelelementen. Het Handboek circulair renoveren biedt inspiratie.

Deze strategieën slim combineren levert interessante projecten op zoals het project SET, de winnaar van Woonpioniers (VPRO) ontworpen door SVP en De Alliantie. Woonunits die te stapelen zijn én te ontstapelen! Materialen bio-base en combi’s hiervan.
Agenda Stad geeft aan dat we er nog niet zijn. Minder minder minder is het devies … maar die 1 miljoen woningen moeten er wél komen. Én collectief? Bewoners willen best soms wel! “Lees hier> Frank Mulder in Groene Amsterdammer” aldus Gruis.

Levensduurkosten op de lange termijn

Voor circulair bouwen is zowel product al procesinnovatie nodig. Er wordt ook gekeken hoe gemakkelijk je een gebouw kunt demonteren. Want dan kun je de materialen makkelijker hergebruiken. Is het concurrerend? Zijn de materialen al voorhanden? Omdat circulair bouwen nu al snel duurder is, wordt onderzocht of je over meerdere jaren kunt berekenen wat de waarde is en blijft, de levensduurkosten. Want dan zal blijken dat circulair bouwen op de lange termijn niet duurder is. Ook moeten we nadenken over die innovatiekosten en het meefinancieren van innovatieve producten. Denken in meerdere levenscycli. Vaak wordt de investering in de tweede cyclus al terugverdiend. Nieuwe accountancy gevraagd!. Een interessante technische en economische puzzel die opgelost moet gaan worden.

Circulaire gebouwen van cepezed

Paddy Sieuwerts vertelt dat de gebouwen die cepezed ontwerpt in de eerste plaats fijn om er te zijn moeten zijn. Woongenot, gebruiksplezier en functionaliteit staan voorop. Gericht op duurzaamheid worden de gebouwen zo efficiënt mogelijk gemaakt. Zoals er bij een jaguar geen grammetje vet te veel op zit zodat hij zo hard mogelijk kan lopen. Alle verschillende onderdelen worden vervolgens zoveel en efficiënt mogelijk in de fabriek gemaakt. Cepezed beheerst een groot deel van de keten, het ontwerp en vaak de bouw in eigen hand.

Kit of parts

Aldus wordt hier gewerkt met een kit of parts. Alle onderdelen kun je samenvoegen en weer uit elkaar halen: demontabel en remontabel. In de fabriek kun je droog en op hoogte werken. Kwaliteit van de spullen is daarom hoger en afvalstromen kun je beperken. Overlast rondom de bouwplaats zoals lawaai en verkeersstromen is ook veel minder. Door het droog assembleren kun je razendsnel bouwen.  Voorbeeld: de tijdelijke rechtbank Amsterdam. Uitvraag daar was verspilling voorkomen. Het moest hergebruikt kunnen worden. Dan wordt het ook circulair.

Bouwdeel (D) kantoorgebouw

Het stalen frame van dit gebouw is geprefabriceerd met robot technologie. Het skelet stond binnen een week. Daarin worden de houten vloeren gehangen. Deze zijn licht en hol en daar kunnen installaties in worden geïnstalleerd/verstopt. De draagconstructie is tegelijk het kozijn. Dit met een droge afwerkvloer. Kartonnen honingraat gevuld met gipskorrels. (de losliggende gipskorrels kun je hergebruiken!) Deze Isolatievloer ligt over de houten vloer heen. Super simpel mean en lean gebouw. Resultaat een lichte en fijne ‘industriële’ werkomgeving.

Green house, creatief hergebruik van materialen

Opdracht was hier de Luitenant generaal Knoopkazerne te herstructureren. De betonnen structuren zijn behouden en een nieuw leven geven. Veel materialen uit de oude kazerne zijn ‘geoogst’ uit de constructie en gebruikt voor een nieuw maar tijdelijk horecapaviljoen naast het gebouw.

Dit horecapaviljoen is bedoeld voor de komende 15 jaar op deze plek. Het is daarom een Kit of parts, waarvan de materialen later hergebruikt kunnen worden. Maar veel toegepaste materialen zijn al ‘tweede hands’ . Het lichte gebouw hoeft niet heel een ingewikkelde fundering. Het staalskelet is van standaard profielen. Gevuld met prefab elementen; ingehesen in de structuur. De ‘Regenjas’ is gemaakt van de rookglas panelen van de oude kazerne (hergebruikt).

Klinkerbestrating (begane grond) is van klinkers die eerder in Tilburg op een kade lagen. Glazen binnenwanden zijn ook hergebruikt. Zelfs de ‘signing’ (belettering) is hergebruikt uit de oude kazerne.  Maar niet alles kon hergebruikt worden. Kozijnprofielen uit de jaren 80 daar kunnen we nu niets mee. Geïsoleerde glascoatings moeten worden voorkomen. Het dubbel glas is niet gemakkelijk te hergebruiken.

Creativiteit en innovatie voor meer circulair bouwen

Dit hergebruik van materialen vraagt veel creativiteit van de architecten. Waar werk in de fabriek door robots de gewenste nauwkeurigheid oplevert, blijft het denkwerk en de innovatie, maar ook de montage op de bouw echt mensenwerk.

Foto: Lucas van der Wee I cepezed

Met dank aan Forum / Blibliotheek Zoetermeer